ЯҢАЛЫКЛАР

Православие бәйрәмнәрен үткәрү, балаларны рус һәм удмурт халкының көнкүреше һәм традицияләре белән таныштыру буенча чаралар әхлакый сыйфатлар формалаштыру чыганагы булып тора. Безнең авылда православие традицияләрен  хөрмәт итәләр. Иштуган мәдәният йорты белгечләре "Ах,Троица зеленая пора" Троицага багышланган чара үткәрде. Борынгы заманнардан ук кешеләр урманны данлаганнар һәм саклаганнар, ә халык каенны бик яраткан яхшылык, чөнки ул мәхәббәт һәм чисталык символы. Нәкъ менә рус гүзәле каен безнең бәйрәмнең төп героена әверелде. Бу бәйрәм аша без балаларны Троица бәйрәме йолалары белән таныштырдык, шуның белән рус һәм удмурт халык мәдәниятенә, аның традицияләренә мәхәббәт, бер-беребезгә хөрмәт, табигать әниебезгә кайгырту тәрбияләдек. Кудрявая красавица турында кыскача сөйләгәннән соң, алып баручылар балаларны «Веночки»уйнарга чакырдылар. Аннары без балалар белән каенны тасмалар белән бизәдек һәм аңа үз теләкләребезне әйттек. Аның тирәсендә хорлар йөрде һәм җырлар җырланды, уеннар уйналды. Рус каенына багышланган бәйрәм җылы, якты, шатлыклы булды!

 Бүгенге көндә Россиядә яшүсмерләр арасында сыра белән мавыгу проблемасы бик кискен тора. Коры статистика саннары шаккатыргыч!  Иштуган мәдәният йорты һәм китапханәсе белгечләре яшүсмерләр белән «Сыра турында ачы хакыйкать» темасына бер мәгълүмати сәгать үткәрделәр. Чара барышында алып баручы бүгенге көндә популяр булган бу эчемлекнең нинди серләр яшергәнен сөйләде. Анда катнашучылар сыраның зыяны, аны куллануның сәбәпләре турында белделәр.  Алып баручының хикәясе сыраның зыяны турында презентация күрсәтү белән ныгытылды. «Сыра алкоголизмының» беренче билгеләре, аның үзенчәлекләре һәм масштаблары, бу эчемлекнең яшь кеше организмына психологик һәм физиологик йогынтысы турында сөйләделәр, бу баш миенә, йөрәккә, бөерләргә һәм бөтен организмга ничек җимергеч тәэсир итә.  Шулай ук хәзерге вакытта яшүсмерләр һәм яшьләр арасында популяр булган алкогольсез сыра һәм энергия эчемлекләренең зыяны турында сөйләделәр. Сыра турында сөйләшү-үз-үзеңне саклау, шәхси куркынычсызлык, исән калу турында сөйләшү. Яшүсмерләр бик күп файдалы мәгълүмат алдылар һәм алар үз өстенлекләренә басым ясарлар дип өметләнәсем килә.

Җәй-гаҗәп вакыт. Ә бу күңелле бәйрәм оештыру өчен бик яхшы сәбәп. Иштуган мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре "Балалар - Тормыш чәчәкләре" исемле күңел ачу – уен чарасы  үткәрделәр. Малайлар һәм кызлар клоуннар белән очраштылар. Алар балаларны җәйге каникуллары белән котладылар, кыска театральләштерелгән спектакль тәкъдим иттеләр һәм балаларны төрле кызыклы уеннарда һәм конкурсларда катнашырга чакырдылар, уен формасында балаларга җәйге каникулларга куркынычсызлык техникасы турында искә төшерделәр, «дуслык»темасына викторина үткәрделәр. Балалар зур рәхәтлек белән төрле уеннар уйнадылар, барлык конкурсларда катнаштылар. Алар барлык биремнәрне дә искиткеч итеп үтәделәр, үзләренең эрудицияләрен, тапкырлыкларын һәм җитезлекләрен күрсәттеләр. Бәйрәм шау-шулы һәм күңелле булды, программа тәмамлангач, барлык балалар да призлар белән бүләкләнде. Ә балаларның елмаюлы йөзләре бәйрәмнең уңышлы булуына тагын бер дәлил булып тора.

Иштуган мәдәният йорты һәм китапханә белгечләре асфальтта "Балачак-якты планета" рәсемнәр конкурсы үткәрделәр. Асфальтта рәсем ясау-ул бик мавыктыргыч шөгыль генә түгел, ә балаларның әйләнә-тирә дөньяны танып белүе, иҗат, фантазия очышы, игътибарны күнектерү, вак моторика, иҗади сәләтләрне үстерү, ә иң мөһиме, яхшы кәеф. Асфальт вак-төякләр белән рәсем ясаганда, балалар карандаш һәм кәгазьдәге щетка белән эшләүгә караганда бөтенләй башка хисләр кичерә. Асфальтта Нинди рәсем барлыкка килүе мөһим түгел, рәсем ясау процессы үзе мөһим, ул балаларга зур рәхәтлек китерә. Чара ахырына территориядәге барлык асфальт юллар төрле төстәге келәмгә охшаган була. Үзләренең рәсемнәре белән балалар барысын да тынычлыкка һәм яхшылыкка - бәхетле балачак залогына чакыралар.

Иштуган торак пунктында «Саба агач эшкәртү заводы»  җаваплылыгы чикләнгән җәмгыять территориясен чистарту эшләре башкарылды.

Иштуган авылы мәчетендә халык көче белән газ үткәрделәр.

Һәр зур чараның үз символы бар. Яки, һәрхәлдә, булырга тиеш. Хәзерге 25 нче «Гырон быдтон» да бу очрактан читтә калмаган. Нырья мәдәният йорты янындагы зур бәйрәм мәйданчыгына керү урынында кунакларны сабан сукасы куелган постамент каршы алды. Бүгенге аграрийларда андыйлар кулланылмый, алар белән атларда гына сукалаганнар.

Болар барысы да Кукмара районында да, бәйрәм үзәгенә әверелгән удмуртлар күпләп яшәгән иң зур авылларның берсе булган Нырьяда да бар. Ачылыш чарасында, Татарстан Республикасы Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин билгеләп үткәнчә, удмуртлар республикада татарлар, руслар һәм мордвалардан соң дүртенче урында тора. "Гырон Быдтон, Сабантуй, Каравон, Семык, Уяв һәм башка бик күп бәйрәмнәр — Татарстанның күпмилләтле халкы арасында дуслыкны һәм татулыкны саклап калу турында кайгырту һәм көндәлек тормышыбыз. Башкача яшәргә ярамый» - ди ул.

Удмурт теленнән тәрҗемә иткәндә бәйрәмнең исеме «сөрүнең тэмамлануы» дип тәрҗемә ителә, һәм аны традицион рәвештә язгы-кыр эшләрен тәмамлау, болыннар чәчәк ату вакытында үткәрәләр. Бу вакыт җәйге кояш торуының соңгы көннәренә туры килә, ул вакытта удмуртлар борынгы заманнардан күкләргә һава торышы өчен рәхмәт белдергәннәр һәм мул уңыш өчен дога кылганнар. Бүген "Гырон Быдтон" халык традицияләренә тугрылыгын да күрсәтә, аларны фольклор коллективлары репертуарында гына түгел, ә, иң мөһиме, тәрбия эшендә һәм көнкүрешендә дә саклыйлар.

2023 елның 17 июнендә юбилей бәйрәме төрле милләт кунакларының рекордлы санын җыйды алдан исәпләүләр буенча 3 меңнән артык. Кукмара җиренә Удмуртия, Пермь крае, Киров һәм Свердловск өлкәләреннән иҗат коллективлары килде. Татарстанны Агерҗе, Баулы, Менделеевск, Түбән Кама, Балтач, Алабуга, Саба, Мамадыш, Кукмара муниципаль районнары, Казан һәм Яр Чаллы ансамбльләре тәкъдим итте.

Россиядә элек һәр хатын-кыз кул эшләре белән шөгыльләнгән. Авылларда хатын – кызлар үз киемнәрен төрле чигүләр белән бизәгәннәр, йортны чигелгән юрганнар белән бизәгәннәр, караватны бизәкле кырыйлы япма белән түшәгәннәр. Бәйрәм көннәрендә стеналар буйлап, тәрәзәләргә һәм алиһәгә чигелгән сөлгеләр элгәннәр. Бәхеткә, хатын-кыз һөнәрчелеге беркайчан да юкка чыкмады. Бу көннәрдә трикотаж бик популяр булды. Бүгенге көндә бу һөнәрчеләрнең иң яраткан эшләренең берсе, чөнки крошет ясарга өйрәнү авыр түгел. Иштуган мәдәният йорты китапханә белән берлектә «Күңелле элмәкләр» дип аталган ыргак белән бәйләү буенча мастер-класс узды. Китапханәче бәйләү китапларына күзәтү ясады, халыкларның киемнәрен күрсәтте. Сәнгать җитәкчесе үз эшләнмәләрен күрсәтте, бәйләүнең иң гади элементларын рәхәтләнеп аңлатты һәм осталык хәйләләре белән уртаклашты. Кул эшчесе белән нәрсәдер өйрәнергә кирәк булган: кайберләрен квадратлар бәйләү техникасы кызыксындырган, икенчеләре түгәрәкләр бәйләргә тырышкан, өченчеләре бәйләүнең иң гади элементларын өйрәнгән.

Агачларга мәхәббәт бәйрәме тарихы ерак үткәнгә барып тоташа, ул вакытта кешеләр табигать белән тыгыз бәйләнештә яшәгәннәр һәм аңа тиешле хөрмәт күрсәткәннәр: агач утырту уңаеннан бәйрәмнәр оештырганнар, урманнарны саклаганнар һәм изгеләндергәннәр.  Иштуган мәдәният йорты һәм китапханәсе белгечләре туган табигатькә мәхәббәт, агачларга игелекле һәм сакчыл мөнәсәбәт тәрбияләү максатыннан «агачларга мәхәббәт көне»дигән экологик сәгать үткәрделәр. Балаларны шигырьләр, мәкальләр, әйтемнәр, агачлар турында табышмаклар белән таныштырдылар, табигатьтә үз-үзләрен тоту кагыйдәләрен ныгыттылар. Балалар уеннарда актив катнаштылар: «Агачны ата», «Кайсы агачтан җимеш», «Кайсы агачтан яфрак» төрле агачларны карадылар. Урман турында мәкальләр ятладылар: «Урман – җиңел җирләр», «Безнең  урманнан да могҗизалар юк», «Урман һәм Су – табигать матурлыгы». Экологик сукмак буйлап экскурсия бик белемле үтте: балаларга агачларның кешеләргә китергән файдасы турында сөйләделәр, усак, каен, имән өчен шигырьләр укыдылар һәм аларга күп яхшы сүзләр теләделәр. Балалар шулай ук агачларның безгә күләгә, уңайлылык, җылылык, матурлык һәм кислород бирүен белделәр. Агачлардан җиһазлар, кәгазь, дарулар ясыйлар.

    Без «Агачларга мәхәббәт көне» нә багышланган чара балаларга бик күп шатлыклы ачышлар һәм матур аралашу минутлары бүләк итте дип саныйбыз.

Иштуган урта гомуми белем бирү мәктәбендә чыгарылыш сыйныф укучыларының мәктәп белән саубуллашу бәйрәме булып узды. Бу бәйрәм мәктәпне тәмамлаучылар өчен аеруча мөһим. Чөнки ул мәктәп тормышының логик төгәллеге булып тора. Алда көтә торган чыгарылыш һәм имтиханнар да алай ук түгел. Нәкъ менә алар өчен соңгы кыңгырау аеруча яңгыравыклы һәм мөхим булып яңгырый. Бу көнне алар өчен сыйныф җитәкчеләре, укытучылар, кунаклар һәм ата-аналардан җылы сүзләр яңгырады. Бәйрәмнең барлык кунаклары укучыларны уку елы тәмамлану белән котладылар һәм чыгарылыш сыйныф укучыларына дәүләт имтиханнарын уңышлы тапшыруларын теләделәр.